شنبه ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ | 21:24 0 نظر 1085 بازدید
ارزیابی رشته روابط بین الملل در ایران با ساختار، گرایش ها و دروس تخصصی
چکیده
مقدمه
سابقه مطالعات بین المللى در ایران
مطالعات بین المللى در جمهورى اسلامى ایران
درس‌هایی که دانشجوی رشته علوم سیاسى در مقطع کارشناسى موظف گردید تا بخواند
دانشگاه هایی که مطالعات روابط بین المللى در مقطع کارشناسى ارشد و دکترى مورد توجهشان قرار گرفت
عناوین دروس مربوط به رشته روابط بین‌الملل:
الف) رشته علوم سیاسى
دروس مقطع کارشناسى علوم سیاسى:
دروس اختیارى:
جدول مربوط بودن دو گروه درسى به رشته روابط بین الملل است.
دروس اختصاصى (اختیارى) کارشناسى ارشد علوم سیاسى:
ب) رشته روابط بین الملل
درس‌های مقطع کارشناسى ارشد روابط بین الملل
دروس اختصاصى (اجبارى)
فهرست دروس اختیارى
درس آزاد
ب) فهرست دروس اختیارى گرایش سیاست بین‌الملل
درس آزاد
ج) فهرست دروس اختیارى گرایش اقتصاد بین‌الملل
درس آزاد
د) فهرست درس‌های اختیارى گرایش سازمان‌هاى بین‌المللى
درس‌های دکترى روابط بین الملل:
درس‌های عمومى
دروس تخصصى گروه درسى حقوق و سازمان‌هاى بین‌المللى
دروس تخصصى گروه درسى روابط فرهنگى و اقتصادى بین المللى
مطالعات منطقه اى
چکیده
در این مقاله از وضعیت آموزش‌وپژوهش در رشته روابط بین الملل در ایران توصیف اولیه اى ارائه شده است.
به همین جهت سابقه مطالعات بین الملل، اقدامات به‌عمل آمده براى توسعه قلمروی مطالعاتى روابط بین الملل و تأسیس رشته هاى آن در ایران پس از انقلاب اسلامى بررسى گردیده و سپس وضعیت آموزش، پژوهش و ظرفیت هاى موجود در فرهنگ بومى و دینى تبیین شده است.
-
ویراستاری فارسی روابط بین الملل
-
ویراستاری فارسی علوم سیاسی
-
ترجمه متون روابط بین الملل
-
صفحه آرایی پایان نامه علوم سیاسی
-
صفحه آرایی پایان نامه روابط بین الملل
-
چاپ و تبدیل پایان نامه به کتاب علوم سیاسی
-
چاپ و تبدیل پایان نامه به کتاب روابط بین الملل
-
تایپ روابط بین الملل
-
تایپ علوم سیاسی
مقدمه
مطالعات بین المللى در قالب یک رشته مستقل و علمى قدمت زیادى ندارد.
این رشته به مثابه یک حوزه مطالعاتى میان رشته اى، پس از جنگ جهانى اول در اروپا و آمریکا مورد توجه قرار گرفت و بعد از جنگ جهانى دوم به صورت خاص مورد توجه مراکز تحقیقاتى و دانشگاهى به ویژه در آمریکا واقع شد.
این رشته از موضوعاتی مانند جنگ و صلح، حقوق بین الملل، دیپلماسى، اقتصاد بین المللى و تاریخ کشورها و جهان از قدمت زیادى برخوردار است.
این موضوعات عمدتاً به صورت حاشیه اى در رشته هاى تاریخ، علوم سیاسى، حقوق و اقتصاد مطالعه مى شد.
آنچه این رشته را از بقیه رشته ها متمایز ساخته، شکل گیرى موضوع هاى بین المللى در چارچوب مفاهیم نظرى و علمى جدیدى است که مختص نیمه دوم قرن بیستم تا اکنون است.
در این دوره، شاهد تلاش هاى علمى گسترده اى در زمینه هاى نظرى، نظریه پردازى و تحقیقات کاربردى در قلمروی روابط بین الملل و سیاست خارجى هستیم.
از این زمان تلاش شد تا مطالعه روابط خارجى، سیاست خارجى و روابط بین المللى از حالت توصیفى، خاطره نویسى و روزنامه نگارى خارج شده و مطالعات تخصصى وارد این قلمرو شود و افراد ماهرى جهت تأمین منافع ملى، مدیریت تعارض منافع کشور و سایر مسائل بین المللى تربیت شوند.
ایران، یکى از کشورهایى است که در مواجهه با وضعیت جدید، تلاش کرده تا از دستاوردهاى علمى این رشته استفاده کند.
در اینجا به تبیین وضعیت رشته روابط بین الملل در ایران مى پردازیم.
کلید واژه ها: روابط بین‌الملل، مطالعات بین المللى، ظرفیتها، کاستىها
-
ترجمه انگلیسی به فارسی روابط بین الملل
-
ترجمه انگلیسی به فارسی علوم سیاسی
-
ترجمه فارسی به انگلیسی روابط بین الملل
-
ترجمه فارسی به انگلیسی علوم سیاسی
-
ترجمه عربی به فارسی روابط بین الملل
-
ترجمه عربی به فارسی علوم سیاسی
-
ترجمه فارسی به عربی روابط بین الملل
-
ترجمه فارسی به عربی علوم سیاسی
-
سابقه مطالعات بین المللى در ایران
مطالعات مربوط به روابط بین الملل، نظام بین الملل، تحولات بین المللى، دیپلماسى و سیاست خارجى در ایران قبل از انقلاب تا حد زیادى به صورت حاشیه اى و در چارچوب مطالعه سیاست به عنوان یک علم قرار داشت.
تأسیس دارالفنون در سال 1276، مدرسه علوم سیاسى در سال 1278، مدرسه حقوق در سال 1292، مدرسه حقوق و علوم سیاسى در سال 1306 و دانشگاه تهران در سال 1313 را باید حرکتى در راستاى مطالعه سیاست به روش علمى در ایران دانست.
در آن، تربیت نیروى انسانى ماهر براى وزارت امور خارجه و ارتقاى سطح علمى دانشجویان و فارغ التحصیلان در حوزه هاى تحولات بین المللى، نظام بین الملل، سیاست هاى جهانى، تاریخ جهان، حقوق بین الملل و روابط دیپلماتیک مورد توجه بود.
تأسیس مرکز مطالعات عالى بین المللى دانشگاه تهران در سال 1344 را باید گامى دیگر جهت تقویت مطالعات بین المللى دانست؛
اما نکته قابل توجه این است که شکل گیرى ادبیات مفهومى، نظرى و کاربردى رشته روابط بین الملل در این مقطع به کندى صورت مى گرفت و رشد مطالعات بین المللى در ایران به شدت تحت تأثیر ادبیات رشته علوم سیاسى و علم سیاست در ایران قرار داشت.
از طرفى، نگاه به مطالعات بین المللى به صورت گذرا، مقطعى و فاقد زمینه هاى نظریه پردازى بود و هدف از آن پاسخ دادن به برخى از نیازهاى کاربردى وزارت امور خارجه بود.
-
مطالعات بین المللى در جمهورى اسلامى ایران
پس از انقلاب تلاش شد تا در رشته هاى دانشگاهى و سرفصل هاى آن‌ها به ویژه در رشته هاى علوم انسانى تغییراتى در جهت نیازهاى کشور صورت گیرد.
بدین منظور در پانزده خرداد 1359، دانشگاه ها براى ایجاد اصلاحاتى تعطیل شد.
به دستور امام (ره) در 23 خرداد 1359، ستاد انقلاب فرهنگى تشکیل گردید که اصلاحات نظام آموزشى و پژوهشى دانشگاه ها را بر عهده داشت.
این ستاد که بعدها (در سال 1363) به دستور امام (ره) به «شوراى عالى انقلاب فرهنگى» تغییر نام یافت، متولى سیاست گذارى فرهنگى عمومى جامعه است.
«رسالتش تثبیت، تعمیق، گسترش اصول فکرى و ارزش هاى والاى اسلامى و تسرى آن در همه شؤون فرهنگى، اجتماعى و آموزشى کشور است».
این شورا وظایف زیر را بر عهده دارد:
- تدوین اصول سیاست فرهنگى نظام جمهورى اسلامى و تعیین اهداف و جهت برنامه هاى فرهنگى، آموزشى، پژوهشى و علمى.
- تعیین مراجع براى طرح و تدوین برنامه هاى فرهنگى، آموزشى، علمى و تحقیقاتى.
- تصویب آیین نامه هاى مهم و اساسى مراکز علمى و فرهنگى، آموزشى و پژوهشى کشور
- تصویب ضوابط تأسیس مؤسسه ها و مراکز علمى و فرهنگى و تحقیقاتى فرهنگستان ها، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالى
- تهیه، طرح و تدوین آیین نامه ها براى ایجاد زمینه هاى لازم جهت بسیج و مشارکت همه جانبه مردم
- تدوین ضوابط براى گزینش استادان و معلمان دانشگاه ها و مراکز آموزشى
- نظارت بر [اجراى] کلیه مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى
- تأیید نامزدهایى که وزیر فرهنگ و آموزش عالى به عنوان رئیس دانشگاه ها و مراکز آموزش عالى به شورا پیشنهاد مى نماید.
- تدوین ضوابط، اصول کلى و سیاست هاى مربوط به توسعه روابط علمى و فرهنگى با کشورهاى دیگر
- نظارت بر امور کتاب هاى درسى
از جمله تغییراتى که شوراى عالى انقلاب فرهنگى در رشته هاى علوم انسانى انجام داد، تغییر در عناوین و سرفصل هاى درس‌های رشته علوم سیاسى بود.
بر این اساس، مباحث و موضوعات مربوط به رشته روابط بین الملل در زیرمجموعه رشته علوم سیاسى قرار گرفت.
دانشجو رشته علوم سیاسى در مقطع کارشناسى موظف گردید تا درس‌هایی زیر را بخواند:
- اصول روابط بین الملل
- تاریخ روابط بین الملل
- دیپلماسى پیامبر
- مسائل سیاسى و اقتصادى جهان سوم
- حقوق بین الملل عمومى
- حقوق بین‌الملل خصوصى
- امپریالیزم و سازمان هاى بین المللى
به عبارت دیگر، مقطع کارشناسى علوم سیاسى شامل دو دسته از دروس علوم سیاسى و روابط بین الملل است.
در مقاطع کارشناسى ارشد و دکترى روابط بین الملل، دروس تخصصى رشته به صورت جداگانه مطالعه مى شود.
از طرفى در مقطع کارشناسى از دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه
مى توان نام برد که از سال 1362 به منظور تربیت نیروى انسانى مورد نیاز، این وزارتخانه اقدام به پذیرش دانشجو نمود.
از سال 1370، دوره کارشناسى ارشد، دیپلماسى و سازمان هاى بین المللى را دایر نمود.
مطالعات روابط بین المللى در مقطع کارشناسى ارشد و دکترى مورد توجه دانشگاه های زیر قرار گرفت:
- دانشگاه تهران (در سال 1367 در مقطع ارشد روابط بین الملل و در سال 1376 در مقطع دکترى روابط بین الملل اقدام به پذیرش دانشجو نمود.)
- تربیت مدرس
- دانشگاه شهید بهشتى
- دانشگاه علامه طباطبایى
علاوه‌بر دانشگاه هاى دولتى باید از دانشگاه آزاد اسلامى یاد کرد که در دوره هاى کارشناسى ارشد و دکترى به تربیت نیروى انسانى در قلمرو روابط بین الملل پرداخته است.
عناوین دروس مربوط به رشته روابط بین‌الملل:
الف) رشته علوم سیاسى
با توجه به سرفصل هاى دروس رشته علوم سیاسى، دانشجوى این رشته موظف است برخى از دروس مربوط به رشته روابط بین الملل را بگذراند.
دروس مقطع کارشناسى علوم سیاسى:
- حقوق بین الملل اسلامى
- مسائل سیاسى و اقتصادى جهان سوم
- اصول روابط بین الملل (الف و ب)
- تاریخ روابط بین الملل از 1871 تا 1945
- سازمان‌هاى بین‌المللى
- حقوق بین الملل عمومى
- فن دیپلماسى و آداب کنسولى
- شناخت ماهیت و عملکرد امپریالیسم
- سیاست خارجى قدرت‌هاى بزرگ
- مسائل نظامى و استراتژیک معاصر
دروس اختیارى:
- سیاست و حکومت در شوروى
- سیاست و حکومت در ایالات متحده آمریکا
- سیاست و حکومت در خاورمیانه
- سیاست و حکومت در آسیاى جنوبى
- سیاست و حکومت در چین
- سیاست و حکومت در آفریقا
- سیاست و حکومت در آمریکاى لاتین
- سیاست و حکومت در اروپاى باخترى
- خاورمیانه و سیاست بین‌الملل
- اقتصاد بین‌الملل
- انقلاب‌هاى جهان
- سیر قدرت دریاها
- مسائل سیاسى و اقتصادى کشورهاى اروپاى شرقى
- مسائل سیاسى و اقتصادى اروپاى غربى
- اعراب و اسرائیل و مسئله فلسطین
- جغرافیاى سیاسى (تأکید بر جهان اسلام)
در مقطع کارشناسى ارشد علوم سیاسى نیز دانشجو موظف گردیده تا بیست واحد دروس اصلى و هشت واحد دروس اختیارى را به همراه چهار واحد رساله پژوهشى بگذراند.
دروس اصلى «نظریه هاى مختلف در روابط بین الملل» و «سمینار مسائل کشورهاى جهان سوم» در کنار سایر دروس اصلى قرار گرفت.
دانشجو مى توانست از میان چهار گروه زیر، یک گروه درسى را به عنوان حوزه تخصصى خود انتخاب کند.
جدول زیر نشان‌دهنده مربوط بودن دو گروه درسى به رشته روابط بین الملل است.
دروس اختصاصى (اختیارى) کارشناسى ارشد علوم سیاسى:
- جنبش غیرمتعهدها
- مسائل سیاسى و اقتصادى نفت در خاورمیانه
- روابط متقابل دولت‌هاى خاورمیانه با توجه به نفوذ قدرت‌هاى بزرگ
- سیر تحولات حکومت در خاورمیانه
- تحولات جدید حقوق بین الملل عمومى
- اسلام و حقوق بین‌الملل
- بررسى تطبیقى سیاست خارجى ایالات متحده آمریکا و شوروى
- مسائل استراتژى معاصر
- سازمان‌هاى بین‌المللى
- پیمان‌ها و سازمان‌هاى منطقه اى
- مناطق نفوذ ابرقدرت‌ها (بعد از جنگ جهانى دوم)
- حقوق اساسى تطبیقى
در مقطع دکترى علوم سیاسى نیز دروس «روابط شمال-جنوب» و «سمینار مسائل سیاسى روز» در ردیف دروس اصلى (اجبارى) قرار دارد.
دروس مشترک اجبارى دوره دکترى علوم سیاسى:
- روابط شمال-جنوب
- سمینار مسائل سیاسى روز
ب) رشته روابط بین الملل
مطالعه علمى مسائل روابط بین الملل به صورت حوزه مستقل مطالعاتى در ایران دیر آغاز شد و برنامه درسى، عناوین و سرفصل دروس کارشناسى ارشد روابط بین الملل در سیصد و سى و یکمین جلسه شوراى عالى برنامه ریزى وزارت علوم، تحقیقات و فناورى در تاریخ 25 آذر 1375 به تصویب رسید. براساس این مصوبه، دانشجو موظف گردید 32 واحد دروس اختصاصى شامل شانزده واحد اجبارى، دوازده واحد اختیارى و چهار واحد تدوین رساله را بگذارند.
درس‌های مقطع کارشناسى ارشد روابط بین الملل
دروس اختصاصى (اجبارى)
- تئورى هاى روابط بین‌الملل
- روش و پژوهش در روابط بین‌الملل
- سیاست بین‌الملل
- سازمان‌هاى بین‌المللى
- مطالعات منطقه اى
- انقلاب اسلامى و بازتاب آن بر روابط بین‌الملل
فهرست دروس اختیارى
- گرایش حقوق بین‌الملل
- حل‌وفصل مسالمت آمیز دعاوى
- حقوق بین الملل توسعه
- حقوق بازرگانى بین‌المللى
- حقوق دیپلماتیک و کنسولى
- حقوق ملت ها
- اسلام و حقوق بین‌الملل
- حقوق معاهدات
- حقوق دریاها
- حقوق جنگ و بی‌طرفى
- حقوق فضا و هوا
- تحول جامعه بین الملل و حقوق بین‌الملل
درس آزاد
ب) فهرست دروس اختیارى گرایش سیاست بین‌الملل
- مطالعه تطبیقى نظام هاى سیاسى بین المللى
- استراتژى نظامى ابرقدرت ها و قدرت هاى بزرگ
- سیاست خارجى آمریکا
- سیاست خارجى شوروى
- سمینار جهان سوم در سیاست بین‌الملل
- سمینار روابط خارجى ایران
- سیاست خارجى تطبیقى
- نقش ایدئولوژى در سیاست بین‌المللى
- مدیریت بحران هاى بین‌المللى
درس آزاد
ج) فهرست دروس اختیارى گرایش اقتصاد بین‌الملل
- شرکت هاى چندملیتى و اقتصاد بین‌الملل
- انرژى و سیاست جهان
- نظام نوین اقتصادى
- بررسى تطبیقى نظام هاى اقتصادى
- روابط اقتصادى ایران با جهان خارج از جنگ جهانی دوم تا انقلاب اسلامى (الف)
- روابط اقتصادى ایران با جهان خارج از جنگ جهانی دوم تا انقلاب اسلامى (ب)
- مسائل پولى و بانکى بین‌المللى
- تئورى هاى توسعه‌نیافتگى اقتصادى
- اقتصاد بین‌الملل
درس آزاد
د) فهرست درس‌های اختیارى گرایش سازمان‌هاى بین‌المللى
- سازمان هاى اقتصادى و پولى بین المللى
- سازمان هاى حقوقى و قضایى بین المللى
- سازمان هاى سیاست و امنیت بین المللى
- سازمان هاى اجتماعى و فرهنگى بین المللى
- نقش ایران در سازمان هاى بین المللى
درس‌های دکترى روابط بین الملل:
- دروس تخصصى: گروه درسى روابط سیاسى بین المللى (سیاست و امنیت بین الملل)
- نقش قدرت در سیاست بین‌الملل
- مسائل امنیتى جهان معاصر (با تأکید بر دوران بعد از جنگ سرد)
- همگرایى و واگرایى در روابط بین‌الملل
- جهان سوم و سیاست بین‌الملل
- تصمیم گیرى و پژوهش عملیاتى در سیاست خارجى
- مذاکرات دیپلماتیک
- سیاست خارجى تطبیقى
- سیاست خارجى ایران در تئورى و عمل (تجزیه و تحلیل اهداف، منافع و استراتژى)
- مدیریت بحران و مناقشات بین‌المللى
- جهان اسلام در سیاست بین‌الملل
- مطالعه تطبیقى نظام هاى سیاسى بین‌المللى
- رساله
-
درس‌های عمومى
- نقد و ارزیابى تئورى هاى روابط بین‌الملل
- ابزار نوین تجزیه و تحلیل در روابط بین‌الملل
- روش شناخت در روابط بین‌الملل
- مسائل جارى بین المللى و مناطق بحرانى
- تحول مفاهیم در روابط بین‌الملل
- کامپیوتر و اطلاع‌رسانى
- متون تخصصى زبان خارجه
-
دروس تخصصى گروه درسى حقوق و سازمان‌هاى بین‌المللى
- اصول حقوقى ناظر بر روابط بین‌الملل
- حقوق بین الملل و نظم نوین جهانى
- حقوق بین الملل توسعه و محیط‌زیست
- حقوق جنگ و بی‌طرفى
- سازمان ملل متحد و امنیت جهانى
- حل اختلافات بین‌المللى
- حقوق بشر و روابط بین‌الملل
- حقوق بین‌الملل دریاها
- سازمان‌هاى تخصصى منطقه اى و بین‌المللى
- مسئولیت بین‌المللى
- جهان سوم و حقوق بین‌الملل
-
دروس تخصصى گروه درسى روابط فرهنگى و اقتصادى بین المللى
- اقتصاد سیاسى بین‌الملل
- روابط اقتصادى و تجارت شمال و جنوب
- تجارت اسلحه و امنیت بین‌الملل
- مسائل بین المللى نفت-انرژى و کشورهاى در حال توسعه
- منابع بین المللى، توسعه و مبادلات جهانى
- مسائل پولى و بانکى بین‌المللى
- بررسى تطبیقى نظام هاى اقتصادى
- روابط فرهنگى، ارتباطات و مبادلات بین‌المللى
- تکنولوژى و روابط بین الملل (با تأکید بر مشکلات جهان سوم)
- مسائل عمده اقتصادى معاصر
-
مطالعات منطقه اى
- ایران و کشورهاى همسایه
- ایران و کشورهاى منطقه خاورمیانه عربى
- ایران و منطقه خلیج فارس
- ایران و کشورهاى منطقه آسیا (شبه قاره و آسیاى جنوب شرقى)
- ایران و کشورهاى منطقه امریکا
- ایران و کشورهاى منطقه اروپا
- ایران و کشورهاى آسیاى میانه و سایر جمهورى هاى مستقل مشترک المنافع
- ایران و کشورهاى منطقه آفریقا
ج) رشته مطالعات منطقهاى
با توجه به این موضوع که مطالعات بین‌المللى، تحولات جهانى، انقلاب ارتباطات و اطلاعات، جهانى شدن از اهمیت روزافزونی برخوردار شدند و همچنین با توجه به اهمیت تخصصى شدن حوزههاى مطالعاتى و شکلگیرى رشته مطالعات منطقهاى، مشخصات کلى برنامه و سرفصل درس‌ها کارشناسى ارشد مطالعات منطقهاى در تاریخ ششم خرداد 1380، به تصویب شوراى عالى برنامهریزى وزارت علوم، تحقیقات و فناورى رسید. براساس برنامه مذکور، این حوزه مطالعاتى در سیزده گرایش تنظیم گردید.
درس‌های پیش‌نیاز و پایه
-
درس‌های پیش‌نیاز مطالعات منطقه اى
- روش پژوهش در روابط بین‌الملل
- کارورزى
- زبان تخصصى
- درس‌های پایه مطالعات منطقه اى
- سیاست بین‌الملل
- تحولات نظرى در روابط بین الملل، جهانى شدن و منطقه گرایى
- سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران
- اقتصاد سیاسى بین‌الملل
- نظام امنیت بین المللى و منطقه اى
- گرایش هاى سیزده‌گانه رشته مطالعات منطقه اى
- مطالعات ایران
- مطالعات منطقه اى خلیج فارس
- مطالعات منطقه اى دریاى خزر
- مطالعات منطقه اى خاورمیانه و شمال آفریقا
- مطالعات منطقه اى آسیاى مرکزى و قفقاز
- مطالعات منطقه اى آسیاى جنوبى
- مطالعات منطقه اى آسیاى جنوب شرقى
- مطالعات منطقه اى آسیاى شرقى
- مطالعات منطقه اى اوراسیا
- مطالعات منطقه اى اروپا
- مطالعات منطقه اى آمریکاى شمالى
- مطالعات منطقه اى آمریکاى مرکزى و جنوبى
- مطالعات منطقه اى آفریقا
عنوان درس‌های بیان‌شده و عنوان درس‌های رشته دیپلماسى، سازمان‌هاى بین‌المللى و سرفصلهاى آن‌ها تا حدودى زمینههاى لازم براى دستیابى به اهداف مورد نظر را فراهم ساخته‌اند؛ اما با توجه به پیشرفت علوم، فناورى و دانش بشرى، لازم است به‌طور مستمر در عنوان درس‌ها و سرفصلهاى آن‌ها، تغییراتى ایجاد شود تا دانشجو ضمن آشنا شدن با مفاهیم، رهیافتها و نظریههاى گذشته، از دستاوردهاى علمى جدید بشرى نیز بهرهمند گردد و علوم و دانستههاى خود را با توجه به شرایط و الزامات محیطى، کاربردى سازد.
منبع: ensani.ir/fa/article/64353
فصلنامه: علوم سیاسى 1384 شماره 30
